Στο ακόλουθο άρθρο, κάνω μια σύντομη περιγραφή της κοινωνικοοικονομικής κατάστασης στην Ουκρανία από τη σκοπιά των γυναικών και των άλλων ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, με έμφαση στις πολιτικές διαρθρωτικής προσαρμογής, στην ένοπλη σύγκρουση και στην άνοδο της ακροδεξιάς βίας.
Η Ουκρανία έχει βιώσει σοβαρές αλλαγές από το 2013 μέχρι σήμερα, με τις διαδηλώσεις EuroMaidan, το ξέσπασμα της ένοπλης σύγκρουσης και την πιο ισχυρή παρέμβαση από πλευράς ενός διεθνούς θεσμού όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, η Ουκρανία είχε, το 2017, το χαμηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην Ευρώπη (Ekonomichna Pravda, 2018). Η άνοδος του εθνικισμού, η στρατιωτικοποίηση της κοινωνίας και η άνοδος της ακροδεξιάς βίας αποτελούν, επίσης, χαρακτηριστικά της σύγχρονης Ουκρανίας.
Στο παρακάτω άρθρο, παρουσιάζω την τρέχουσα κοινωνικοοικονομική κατάσταση της χώρας. Θέλω να υποστηρίξω ότι, όταν εξετάζουμε το ζήτημα της χειραφέτησης των γυναικών και των άλλων ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, είναι σημαντικό να ερευνούμε τις μεγαλύτερες κοινωνικοοικονομικές δομές.
Η σκιώδης έκθεση της CEDAW (Επιτροπή για την Εξάλειψη των Διακρίσεων κατά των Γυναικών) αποτελεί μια από τις λίγες έρευνες που έχουν γίνει σχετικά με τις συνέπειες που είχαν τα μέτρα λιτότητας και ο πόλεμος για τις γυναίκες στην Ουκρανία (CEDAW Committee, 2017). Σύμφωνα με την έκθεση, η συνεχιζόμενη συρρίκνωση του δημόσιου τομέα επηρεάζει ιδιαιτέρως τις γυναίκες, αφού οι γυναίκες εξαρτώνται αισθητά από την κρατική στήριξη και αποτελούν την πλειονότητα των υπαλλήλων του δημόσιου τομέα. Το 2014, 12.000 κοινωνικοί λειτουργοί έχασαν τις θέσεις τους προκαλώντας προβλήματα τόσο στους εργοδότες τους, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν γυναίκες, όσο και στις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες που εξαρτώνται από τις υπηρεσίες τους (CEDAW Committee 2017, σ. 6).
Οι πιο φτωχές και οι ηλικιωμένες γυναίκες από αγροτικές περιοχές επηρεάζονται αισθητά από τις πολιτικές λιτότητας, γιατί στηρίζονται περισσότερο από τις υπόλοιπες στο «μαξιλάρι ασφαλείας» της κρατικής στήριξης. Οι παραπάνω ομάδες, γίνονται θύματα σκληρής εκμετάλλευσης από τους εργοδότες τους, γιατί έχουν ανάγκη να εργάζονται προκειμένου να επιβιώσουν. Σύμφωνα με την έρευνα της O. Dutchak, που αποτελεί μέρος του προγράμματος “Clean Clothes Campaign” (Εκστρατεία Καθαρά Ρούχα), οι μοδίστρες που ράβουν για διάσημες μάρκες ρούχων στα ουκρανικά εργοστάσια αμείβονται με τον χαμηλότερο μισθό στην Ευρώπη. Επιπλέον, παρότι οι συνθήκες εργασίας στις περισσότερες περιπτώσεις δεν απειλούν άμεσα την υγεία τους, αντιμετωπίζουν προβλήματα υγείας λόγω, π.χ., των υψηλών θερμοκρασιών το καλοκαίρι και των υπερωριών (Semchuk, 2017).
Η συνεχιζόμενη ένοπλη σύγκρουση επηρεάζει, με τη σειρά της, τη ζωή πολλών γυναικών. Εκτιμάται ότι ο πόλεμος, αφενός αυξάνει το επίπεδο της έμφυλης βίας, αφετέρου μειώνει την παρεχόμενη στήριξη προς τους επιζώντες (Folke Bernadotte Academy, 2018). Επιπλέον, εξαιτίας του πολέμου, έχουν εμφανιστεί νέες ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Είναι όσοι έχουν υποστεί αναγκαστικό εσωτερικό εκτοπισμό (Internally Displaced Persons: IDP) και όσοι ζουν σε εμπόλεμες περιοχές. Οι γυναίκες αποτελούν την πλειονότητα στην κατηγορία των εσωτερικά εκτοπισμένων, ενώ και στις δυο από τις παραπάνω κατηγορίες είναι ιδιαίτερα ευάλωτες. Επειδή αντιμετωπίζουν πολλούς περιορισμούς στις προσπάθειές τους να λάβουν κρατικές χορηγήσεις, ορισμένες από αυτές αγωνίζονται σκληρά για την εξεύρεση των μέσων επιβίωσης. Έτσι εμφανίστηκε το φαινόμενο του «σεξ επιβίωσης» στις εμπόλεμες περιοχές, όπου γυναίκες και κορίτσια παρέχουν σεξουαλικές υπηρεσίες για να εξασφαλίσουν τα στοιχειώδη αγαθά για εκείνες και τις οικογένειές τους (CEDAW Committee, 2017).
Το άλλο φαινόμενο που γνώρισε άνοδο στην Ουκρανία τα τελευταία χρόνια, είναι η ακροδεξιά βία. Στο πλαίσιο του αυξανόμενου εθνικισμού, του μιλιταρισμού και των εντάσεων μέσα στην κοινωνία, οι ακροδεξιές ομάδες ανθούν. Ορισμένες από αυτές συμμετείχαν στην ένοπλη σύγκρουση και τώρα απολαμβάνουν την υστεροφημία του βετεράνου, ενώ κάποιες άλλες έχουν ενταχθεί στις δυνάμεις επιβολής του νόμου, με αποτέλεσμα η αστυνομία να μην ασχολείται και, συχνά, να μη διατάζει τη διενέργεια εισαγγελικών ερευνών για διάφορες επιθέσεις. Κάποιες από τις περιπτώσεις και τις ομάδες της ακροδεξιάς αναγράφονται σε μια επιστολή που η Διεθνής Αμνηστία, η Human Rights Watch και άλλες οργανώσεις απηύθυναν στους Ουκρανούς αξιωματούχους (Williamson κ.ά., 2018). Η ακροδεξιά βία οδηγεί σε (αυτο)λογοκρισία και γεννά τον φόβο στους ακτιβιστές, γεγονός το οποίο οδηγεί τα κινήματα σε «ασφυξία».
Επομένως, οι πολιτικές διαρθρωτικής προσαρμογής και η ένοπλη σύγκρουση επηρέασαν τη ζωή όσων ανήκουν σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Η περικοπή των κρατικών δαπανών στο πλαίσιο της συνεχιζόμενης ένοπλης σύγκρουσης αποδείχθηκε καταστροφική για κάποιες ομάδες γυναικών. Η φτωχοποίηση και η άνοδος της βίας επηρεάζουν πρώτα και κύρια τις γυναίκες και τις υπόλοιπες ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, γεγονός που θέτει το ζήτημα της επανεξέτασης των μεγαλύτερων δομών όταν μιλάμε για τη χειραφέτηση των γυναικών και των άλλων ευάλωτων κοινωνικών ομάδων.
————–
Υποσημειώσεις
Ekonomichna Pravda (2018). Ukraine Became the Poorest Country in Europe According to Data of IMF.
Folke Bernadotte Academy (2018). The OSCE draws attention to violence against women in Ukraine.
Μετάφραση από τα αγγλικά: Καλλιόπη Αλεξοπούλου