Είναι γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση, ή μάλλον οι θεσμικοί προκάτοχοί της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Άνθρακα και Χάλυβα, η ΕΟΚ και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα, δεν αποτέλεσαν ποτέ προγράμματα για την ειρήνη και τα ανθρώπινα δικαιώματα όπως μας τις είχαν παρουσιάσει. Όσοι επέτρεψαν στον εαυτό τους να εξαπατηθεί θα πρέπει σήμερα να είναι απογοητευμένοι.
Σημαίνει άραγε αυτό ότι η ιδέα μιας Ευρωπαϊκής ενοποίησης είναι απλώς μια αντιδραστική ανοησία;
Στην πραγματικότητα, οι πρωταγωνιστές της Αριστεράς είχαν εξετάσει το θέμα της Ευρώπης πριν ακόμη από την έκρηξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Σε αντίθεση με την κοσμοπολίτικη αντίληψη της Ρόζας Λούξεμπουργκ και το όραμα του Όττο Μπάουερ για μια ευρωπαϊκή συνομοσπονδία στη βάση της εθνικής και της πολιτισμικής αυτονομίας, ο Λένιν επέμεινε στην αυστηρή εφαρμογή του δικαιώματος του αυτοπροσδιορισμού. Αντιμαχόταν, έτσι, το πνεύμα της εποχής του, όμως η αρχή του έθνους κράτους, όπως ενσωματώθηκε στις ειρηνευτικές συνθήκες του 1918, εξελίχθηκε σε έναν εκρηκτικό μηχανισμό ο οποίος οδήγησε στο φασισμό και τον πόλεμο.
Γι’ αυτόν το λόγο ήταν προφανές ότι οι αντιφασίστες από όλα τα κόμματα που είχαν δώσει αγώνες για την πατρίδα τους και την Ευρώπη ταυτόχρονα, σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και σε αντιστασιακά κινήματα, ήθελαν να δουν τη νέα Ευρώπη ενωμένη. Τούτο προκύπτει και από το σοσιαλιστικό Μανιφέστο του Μπούχενβαλντ, αλλά και το Μανιφέστο του Βεντοτένε το οποίο ο κομμουνιστής και αγωνιστής της αντίστασης Αλτιέρο Σπινέλι συνέγραψε μαζί με τους συγκρατούμενούς του το 1941, επιθυμώντας να σχεδιάσουν το μέλλον μιας ομόσπονδης και σοσιαλιστικής Ευρώπης.
Αυτές και άλλες ελπίδες των αντιφασιστών ματαιώθηκαν. Η ίδρυση, το 1951, της Ευρωπαϊκής Ένωσης Άνθρακα και Χάλυβα η οποία, σύμφωνα με τις επιθυμίες των ΗΠΑ, συμπλήρωνε το ΝΑΤΟ, προδιέγραψε τη διάσπαση της ευρωπαϊκής ηπείρου. Η οικονομική ολοκλήρωση της Δυτικής Ευρώπης αποδείχθηκε συμβατή με το κοινωνικό κράτος όσο το δεύτερο μπορούσε να στηρίζεται σε εθνικές πλειοψηφίες. Όμως, στην οικονομική κρίση της δεκαετίας του 1970, ο συμβιβασμός αυτός εξασθένισε και με την κατάρρευση του κρατικού σοσιαλισμού έγινε παρωχημένος. Τέλος, η Συνθήκη του Μάαστριχτ το 1992 δημιούργησε μια νομισματική ένωση υποταγμένη στα κριτήρια της Ομοσπονδιακής Τράπεζας της Γερμανίας και κατέστησε το νεοφιλελευθερισμό βασική αρχή της ΕΕ.
Ήρθε η ώρα να θυμηθούμε ότι ούτε η Συνθήκη του Μάαστριχτ ούτε η νεοφιλελεύθερη ανασυγκρότηση των ευρωπαϊκών κρατών δεν θα είχαν συμβεί αν δεν είχαν την ενεργή στήριξη των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων. Το 2005, τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα έβλεπαν στο Μάαστριχτ, μαζί με τους Συντηρητικούς και τους Φιλελεύθερους, την αναγέννηση του νεοφιλελεύθερου σχεδίου του ευρωπαϊκού συντάγματος που η Γαλλία και η Ολλανδία είχαν απορρίψει με δημοψήφισμα, με τη μορφή μιας συνθήκης μεταξύ των κυβερνήσεων.
Το ευρωπαϊκό προβάλλει σήμερα ως πολιτικό ζήτημα πρώτης γραμμής. Τι είδους σχέσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών θεωρούμε ικανές να διαχειριστούν τα μεγάλα προβλήματα –οικονομική κρίση, αλληλεγγύη στους πρόσφυγες, κλιματική αλλαγή κ.τ.λ.; Μπορεί να υπάρξει μια Ευρώπη με 28, 35 ή 50 εθνικά νομίσματα, εθνικά κράτη και εθνικές κυβερνήσεις στην οποία τα πιο ισχυρά κράτη θα ανταγωνίζονται μεταξύ τους για το ποιο θα κυριαρχήσει με κάθε δυνατό μέσο; Αυτό είναι το δικό μας όραμα για ένα ευρωπαϊκό περιβάλλον κοινωνικής προόδου και κοινωνικού μετασχηματισμού;
Ήμασταν ανάμεσα σε αυτούς που επέστησαν, ευθύς εξαρχής, την προσοχή στις δυσκολίες και τις αντιστάσεις τις οποίες αντιμετωπίζει η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ.
Είναι απαραίτητο να ερμηνεύσουμε σωστά τι συνέβη στις διαπραγματεύσεις της ελληνικής κυβέρνησης με τους δανειστές της προκειμένου να ανασυγκροτηθούμε. Οι 18 επικεφαλής κρατών και κυβερνήσεων του Γιούρογκρουπ, το οποίο επέβαλε ντε φάκτο στην Ελλάδα έναν ακόμα γύρο λιτότητας, δεν μπορούν να καλύπτονται πίσω από τις οικονομικές ανάγκες ή τις ευρωπαϊκές συνθήκες. Οι αποφάσεις τους είχαν μόνο πολιτικά κίνητρα, προκειμένου ένα κράτος που αντιπροσωπεύει μόνο 2% της Ευρωπαϊκής Ένωσης να χρησιμοποιηθεί ως παράδειγμα για τα άλλα. Οι ευρωπαίοι Σοσιαλδημοκράτες συνεργάστηκαν, την ίδια στιγμή που η Ευρωπαϊκή Αριστερά, το μόνο ευρωπαϊκό κόμμα που είναι αλληλέγγυο με την Ελλάδα, ήταν στο εκλογικό ποσοστό του 8%. Ο συσχετισμός δυνάμεων της 13ης Ιουλίου είναι απόρροια του συνόλου των εθνικών συσχετισμών και της συνολικής δύναμης των ευρωπαϊκών συνδικάτων και κινημάτων.
Ούτε στα κράτη, με εξαίρεση την Ελλάδα, ούτε σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν κατάφερε η Αριστερά να καταρρίψει τη νεοφιλελεύθερη ηγεμονία και να συγκροτήσει πλειοψηφίες για μια εναλλακτική πολιτική. Όμως χωρίς πλειοψηφίες ο κοινωνικός μετασχηματισμός είναι αδύνατος, τόσο σε επίπεδο κρατών όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Η συζήτηση για έξοδο από το ευρώ δεν είναι ταμπού, όμως δεν μας βοηθά, εκτός εάν πιστεύουμε ότι μπορεί να βοηθήσει στη συγκρότηση πλειοψηφιών. Ωστόσο, η περιοχή αυτή είναι ήδη κατειλημμένη. Είμαστε σε θέση να ανταγωνιστούμε την άκρα δεξιά στο ίδιο της το έδαφος; Η ιστορία και η τρέχουσα εμπειρία δείχνουν πόσο μάταιο θα ήταν κάτι τέτοιο.
Βάλτερ Μπάγιερ, συντονιστής του transform!