Ο μετεκλογικός χάρτης της Ιταλίας χαρακτηρίζεται κυρίως από δυο μείζονα στοιχεία: το φόβο και τη φτώχει. Οι περιφέρειες της Βόρειας και της Κεντρικής Ιταλίας προσχώρησαν στον Κεντροδεξιό συνασπισμό με ηγέτη, όχι πια τον Σίλβιο Μπερλουσκόνι της Φόρτσα Ιτάλια, αλλά τον Ματέο Σαλβίνι της Λίγκας, ο οποίος κατάργησε την έμφαση που στο παρελθόν.
Στις βόρειες περιφέρειες της Λομβαρδίας και του Βένετο, η Κεντροδεξιά απέσπασε πάνω από 50%, με τη Λίγκα να παίρνει από 33 μέχρι 38% στους παραδοσιακούς οικισμούς. Στο Πιεμόντε έξω από το Τορίνο, η Κεντροδεξιά είναι κοντά στο 50% με μια πιο αδύναμη Λίγκα. Στον υπόλοιπο Βορρά, η Κεντροδεξιά είναι σχεδόν παντού πάνω από 40%. Στην Εμίλια, την Τοσκάνη και την Ούμπρια το ποσοστό είναι πάνω από 35% και στο Λάτιο, με εξαίρεση τη Ρώμη, είναι στο 40%.
Στις Νότιες περιφέρειες (περιλαμβανομένης της Μάρτσα) το Κίνημα Πέντε Αστέρων κέρδισε δυνατά τις εκλογές, λαμβάνοντας σχεδόν 50% των ψήφων στη Σικελία και τη Βόρεια Καμπανία, πάνω από 40% στην Καλαβρία, τη Βασιλικάτα, την Πούλια, τη Μολίζε και τη Σαρδηνία.
Η μετεκλογική εικόνα είναι πιο σύνθετη στις μεγάλες πόλεις. Η Κεντροδεξιά κερδίζει κάποιες πρωτιές στο Τορίνο, το Μιλάνο, τη Βενετία, το Παλέρμο. Το Κίνημα Πέντε Αστέρων κατακτά το Τορίνο, τη Γένοβα, το Παλέρμο, τη Ρώμη και τη Νάπολη. Στο Τορίνο, το Μιλάνο, τη Μπολόνια, τη Φλωρεντία και τη Ρώμη, αναδείχθηκαν νικητές και κάποιοι από το Δημοκρατικό Κόμμα.
Το 37-38% (στη Βουλή και τη Γερουσία αντίστοιχα) που κέρδισε η Κεντροδεξιά, οφείλεται στην επιτυχία της Λίγκας η οποία ανήλθε από το 4% στις γενικές εκλογές του 2013, στο 6% στις Ευρωεκλογές του 2014, και στο 18% σήμερα, ενώ η Φόρτσα Ιτάλια έπεσε, από 22% το 2013, σε 17% το 2014 και στο σημερινό 14%. Το 32-33% (στη Γερουσία και τη Βουλή αντίστοιχα, με ένα εκλογικό σώμα πιο νεανικό) του Κινήματος Πέντε Αστέρων, πρέπει να συγκριθεί με το 26% στις γενικές εκλογές του 2013 και το 21% στις Ευρωεκλογές του 2014.
Ο Ματέο Ρέντσι είναι ο καθαρός χαμένος των εκλογών, με το Δημοκρατικό Κόμμα να παίρνει 19% των ψήφων -ενώ είχε λάβει 25% πριν από πέντε χρόνια και άγγιξε το 41% στις Ευρωεκλογές του 2014- και το συνασπισμό του να συγκεντρώνει συνολικά 23%, μαζί με το 2,6% του κόμματος της Έμμα Μπολίνο, “Περισσότερη Ευρώπη”. Στην αριστερά, οι “Ελεύθεροι και Ίσοι” πήραν μόλις κάτι πάνω από 3% των ψήφων, αποτυγχάνοντας να συγκροτήσουν μια σημαντική αριστερή αντιπολίτευση. Η προσέλευση στις κάλπες κυμάνθηκε στα ίδια ποσοστά με πέντε χρόνια πριν, γύρω στο 75%, ενώ στις Ευρωεκλογές είχε πέσει στο 57%.
Κοινές δυσαρέσκειες
Οι επιτυχίες της Κεντροδεξιάς και του Κινήματος των Πέντε Αστέρων είναι παράλληλες και έχουν κοινά συστατικά: την ψήφο διαμαρτυρίας, τη λαϊκιστική ρητορική, την κριτική στην Ευρώπη, τα αρνητικά συναισθήματα για τους μετανάστες. Τα στοιχεία αυτά συνυπάρχουν στην Κεντροδεξιά, μαζί με πολύ διαφορετικά συμφέροντα -εκείνα των πλούσιων και ισχυρών γύρω απότον Μπερλουσκόνι-. Η ισορροπία για την ηγεμονία θα είναι δύσκολη στο συνασπισμό, λόγω των εσωτερικών συσχετισμών, πριν ακόμη και από το σχηματισμό κυβέρνησης. Στο Κίνημα Πέντε Αστέρων, τα παραπάνω συστατικά συνυπάρχουν με την προσπάθεια μεταμόρφωσής του από κίνημα διαμαρτυρίας σε κυβερνητικό κόμμα, μαζί με την αναζήτηση ταυτότητας και πολιτικής ατζέντας.
Τα ίδια στοιχεία, ωστόσο, πήραν διαφορετικές κατευθύνσεις στο Βορρά και στο Νότο. Η εκλογική βάση της Λίγκας στις περιφέρειες του Βορρά ζητά χαμηλότερους φόρους, προστασία από την απώλεια των εισοδημάτων, τοπικές και εθνικές ταυτότητες. Ο Νότος -που έχει “μείνει πίσω” εξαιτίας των πολιτικών και των οικονομικών εξελίξεων, που ερημώθηκε από το νέο κύμα μετανάστευσης, που σημαδεύτηκε από την κοινωνική διάλυση και τις εγκληματικές ομάδες, διαμαρτύρεται ζητώντας νέα πολιτική εξουσία. Το κύριο εμπόδιο στην προσπάθεια του Ματέο Σαλβίνι να συγκροτήσει ένα ιταλικό “Εθνικό Μέτωπο” ήταν η αδυναμία να υπερβεί αυτή την ανισότητα των περιφερειών.
Το ιστορικό υπόβαθρο όλων αυτών των εξελίξεων είναι δέκα χρόνια σοβαρής οικονομικής και κοινωνικής κρίσης. Το κατά κεφαλήν εισόδημα στην Ιταλία είναι ξανά στα επίπεδα που ήταν πριν από είκοσι χρόνια. Πίσω από αυτόν τον μέσο όρο κρύβεται η μείωση, κατά 30%, του εισοδήματος των φτωχότερων, που αποτελούν το 25% του ιταλικού πληθυσμού και ζουν στον Νότο ή στις παρακμάζουσες περιφέρειες της Κεντρικής και Βόρειας Ιταλίας. Είκοσι χρόνια στασιμότητας και ύφεσης ανέθρεψαν μια γενιά με χαμηλές εισοδηματικές και εργασιακές προσδοκίες και προσδοκίες ζωής. Η φτωχοποίηση αποτελεί πραγματικότητα για μια μεγάλη μερίδα των Ιταλών. Η ψήφος στο Κίνημα Πέντε Αστέρων αντικατοπτρίζει τη φτώχια του Νότου, το αίτημά του για ένα ελάχιστο εθνικό εισόδημα ήταν ελκυστικό γι’ αυτούς τους ψηφοφόρους. Η ψήφος στη Λίγκα εκφράζει το φόβο φτωχοποίησης που κυριαρχεί στο Βορρά. Μόνο στο κέντρο των μεγαλύτερων πόλεων, όπου ζουν οι πιο πλούσιοι και οι πιο μορφωμένοι και η οικονομία πάει καλύτερα, η ψήφος ακολούθησε διαφορετικούς δρόμους, προς τη Φόρτσα Ιτάλια και το Δημοκρατικό Κόμμα.
Ο μεταναστευτικός παράγοντας
Η φτώχια συνοδεύεται από το φόβο. Ο φόβος χειροτερεύει το αποτέλεσμα των οικονομικών συνθηκών και της κοινωνικής κατάστασης. Ο φόβος απέναντι στους μετανάστες της διπλανής πόρτας, απέναντι σε άλλους φτωχούς που αναζητούν ανειδίκευτες θέσεις εργασίας οι οποίες όλο και λιγοστεύουν, που αναζητούν δημόσιες υπηρεσίες οι οποίες όλο σπανίζουν. Ο φόβος που έπαιξε τον πιο καθοριστικό ρόλο σε αυτές τις εκλογές ήταν ο φόβος απέναντι στους μετανάστες: οι αφίξεις των προσφύγων στην Λαμπεντούσα, η αδυναμία της πολιτείας να τους εντάξει, οι σκοτωμοί και οι πυροβολισμοί στην Μακεράτα. Ο Ματέο Σαλβίνι μετέτρεψε τα συναισθήματα κατά των μεταναστών στο ισχυρότερο πολιτικό του εργαλείο. Το Κίνημα Πέντε Αστέρων εξέφρασε την ίδια εχθρότητα, καταγγέλοντας ότι τα μέλη των ΜΚΟ που σώζουν πρόσφυγες μέσα στα “θαλάσσια ταξί” της Μεσογείου είναι παράνομοι αλλοδαποί και αρνούμενο να ψηφίσει το νομοσχέδιο που παραχωρούσε την ιταλική υπηκοότητα στη δεύτερη γενιά μεταναστών που ζουν στην Ιταλία.
Ο φόβος μαζί με τη φτώχια, σε μια παράξενη ιστορική στροφή, έγιναν οι κύριες δυνάμεις που καθορίζουν την ιταλική πολιτική. Ο φόβος συγκροτεί την ιδεολογία της Λίγκας, ενώ η φτώχια αποτελεί τη συνθήκη επιτυχίας των Πέντε Αστέρων. Στη θέση της αριστεράς και της δεξιάς, έχουμε σήμερα να κάνουμε με την πολιτική του φόβου και με το θρήνο των φτωχοποιημένων, όλων όσων έχουν αποκλειστεί από το “κάστρο” των ισχυρών.
Η τραγωδία της αριστεράς είναι ότι η ισότητα, η κοινωνική ασφάλιση και η αλληλεγγύη αποτελούσαν τα εμβλήματά της επί δυο αιώνες. Όλα αυτά χάθηκαν σταδιακά, μέσα από την απώλεια των συλλογικών ταυτοτήτων, τη σταδιακή άρνηση της πολιτικής κινητοποίησης, τις κυβερνητικές πολιτικές που βρίσκονταν όλο και πιο συχνά στον αντίποδα αυτών των αξιών. Μέσα σε αυτή την πολιτική παρακμή πρέπει να τονιστεί ότι οι επικίνδυνες παρορμήσεις απέναντι στο φόβο και τη φτώχια εκφράζονται με τα εργαλεία της δημοκρατίας. Το μόνο καλό νέο των εκλογών της 4ης Μαρτίου 2018, ήταν η προσέλευση στις κάλπες του 75%.
Το παραπάνω άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Social Europe (6 Μαρτίου 2018).
Μετάφραση από τα αγγλικά: Καλλιόπη Αλεξοπούλου