Το Διεθνές Φεστιβάλ Μεσογειακού Πολιτισμού Σαμπίρ πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Λαμπεντούζα, τον Οκτώβριο του 2014. Η ιδέα ήταν η δημιουργία ενός χώρου που θα επιδιώκει την αξιοποίηση των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτιστικών δυναμικών γύρω από τη Μεσόγειο, τη δημιουργία μιας νέας ταυτότητας της περιοχής που να συνδυάζει την τοπική κουλτούρα με καινοτόμες πρακτικές φιλοξενίας και ανάπτυξης και την επικέντρωση της συζήτησης στην περιφέρεια.
Το όνομα προήλθε από τη Σαμπίρ – τη μεσογειακή lingua franca, ένα γλωσσικό αμάλγαμα που ομιλούνταν σε όλα τα λιμάνια της Μεσογείου από τον Μεσαίωνα μέχρι το δέκατο ένατο αιώνα. Δανειζόταν λέξεις από πολλές μεσογειακές γλώσσες και επέτρεπε στους εμπόρους και τους ψαράδες να επικοινωνούν μεταξύ τους.
Το φετινό, δεύτερο Φεστιβάλ Σαμπίρ πραγματοποιήθηκε στο Ποτσάλο της Σικελίας. Μιας πόλης στην πρώτη γραμμή των μεταναστευτικών ροών με ένα «χότσποτ» στο λιμάνι της (περιφραγμένη δομή υποδοχής που φυλάσσεται από την αστυνομία και το στρατό), που θα έπρεπε να χρησιμεύει μόνο ως κέντρο πρώτων βοηθειών και ταυτοποίησης. Τώρα, το «χότσποτ» «φιλοξενεί» παράνομα περίπου 120 ανηλίκους, σύμφωνα με τις τοπικές αρχές, εξαιτίας της έλλειψης χώρου στα κατάλληλα κέντρα υποδοχής. Στη διάρκεια της παραμονής μας στο Ποτσάλο, τα παιδιά είχαν το δικαίωμα να βγαίνουν από το κέντρο. Σύμφωνα με όσα μας είπαν τα περισσότερα από αυτά, για κάποια ήταν η πρώτη φορά εδώ κι ένα μήνα. Το φεστιβάλ Σαμπίρ έληξε με μια διαδήλωση, πολύ φορτισμένη συναισθηματικά, στο χότσποτ του Ποτσάλο.
Το φεστιβάλ ήταν μια κοινή εκδήλωση του δικτύου Arci και της πόλης του Ποτσάλο, με τις χορηγίες των οργανώσεων: Caritas Ιταλίας, A Buon Diritto, Asgi, Charter of Roma και ACLI, που παρείχαν τα μέσα για την πραγματοποίηση των εθνικών και διεθνών σεμιναρίων, διάρκειας τριών ημερών, των συναντήσεων, των εκπαιδεύσεων, των συναυλιών, του θεάτρου, των εργαστηρίων και των εκθέσεων. Περίπου 1.300 συμμετέχοντες/ουσες από 28 χώρες, εκπροσωπώντας κοινωνικές οργανώσεις, δίκτυα υποστήριξης μεταναστών και προσφύγων, ΜΚΟ, κοινωνικά κινήματα, αριστερά κόμματα και δήμους, καθώς και ακτιβιστές και πρόσφυγες, συζήτησαν και οργανώθηκαν γύρω από ποικίλα θέματα που σχετίζονται με τη μετανάστευση και τις μεταναστευτικές πολιτικές στην περιοχή, αλλά και τις κοινωνικοοικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές διαδικασίες. Πάνω απ’ όλα, η συμμετοχή ήταν ποικιλόμορφη, με ένα νεανικό κοινό που περιελάμβανε πολλούς μετανάστες. Η κατανομή των ομιλητών και συμμετεχόντων ανά φύλο δεν ήταν ικανοποιητική σε όλες τις συνεδρίες, αφού υπήρξε υποεκπροσώπηση στις γυναίκες ομιλήτριες από τις αραβικές χώρες και τις μεταναστευτικές κοινότητες, αλλά ελπίζουμε αυτό να βελτιωθεί στην επόμενη διοργάνωση του Φεστιβάλ Μεσογειακών πολιτισμών Σαμπίρ.
Η μνήμη του Τζούλιο Ρετζένι ήταν παρούσα και ζωντανή όλες τις μέρες στο Ποτσάλο. Εκκλήσεις για «Δικαιοσύνη για τον Τζούλιο» (το νεαρό υποψήφιο διδάκτορα που δολοφονήθηκε βίαια στην Αίγυπτο, για την έρευνα που έκανε για το εργατικό κίνημα και τις αντιδημοκρατικές πρακτικές του καθεστώτος στην Αίγυπτο) ακούγονταν στη διάρκεια των μεγάλων συναυλιών που γίνονταν στην κεντρική πλατεία του Ποτσάλο και φόρτιζαν την ατμόσφαιρα με συγκίνηση, αλλά και αποφασιστικότητα για κοινή πάλη.
Οι τρόποι συμμετοχής στο φεστιβάλ, το γεγονός ότι οι εκδηλώσεις ήταν ανοιχτές και το πολιτιστικό πρόγραμμα, καθώς και η συνεργασία της πόλης, δημιούργησαν μια πολύ θετική ατμόσφαιρα, δίνοντας το παράδειγμα για το πώς οι πρωτοβουλίες αλληλεγγύης στους πρόσφυγες και μετανάστες μπορούν να συνδυάζονται με την κοινωνία σε τοπικό επίπεδο.
Παρότι το κυρίαρχο ρεύμα στις μέρες μας έχει την τάση να αρνείται την αναγνώριση των μεταναστών και προσφύγων ως πολιτικών υποκειμένων, τα κινήματα υποστήριξης και η αποφασιστικότητά τους σε όλη την Ευρώπη τροφοδοτούν τους αγώνες για τα ανθρώπινα και κοινωνικά δικαιώματα πέρα από τα σύνορα. Το «μακρύ καλοκαίρι της μετανάστευσης» πυροδότησε ένα κύμα αλληλεγγύης σε όλη την Ευρωπαϊκή ήπειρο, που θα μπορούσε να μετατραπεί σε μια εναλλακτική ευρωπαϊκή ταυτότητα. Αυτή η ταυτότητα θα πολεμήσει τις εθνολογικές διαφορές και την κατάταξη των μεταναστών και προσφύγων σε πολίτες δεύτερης και τρίτης κατηγορίας και θα επουλώσει τα αναδυόμενα κοινωνικά ρήγματα.
Το φεστιβάλ ξεκίνησε με την εγκαινίαση μιας νέας εκστρατείας της ομάδας Prism, κατά του μίσους που εκφέρεται στο διαδίκτυο. Η Πρόεδρος του ιταλικού Κοινοβουλίου, Λάουρα Μπολντρίνι, ήταν παρούσα στη διεθνή ολομέλεια έναρξης, που περιελάμβανε διάφορες τοποθετήσεις για την τρέχουσα κοινωνικοοικονομική κατάσταση των χωρών γύρω από τη Μεσόγειο.
Το θέμα της γλώσσας και της επικοινωνίας, και απέναντι στο κοινό αλλά και μεταξύ μας, κυριάρχησε τις μέρες του φεστιβάλ. «Οι λέξεις είναι όπλα» ήταν ο τίτλος πολλών συνεδριάσεων και εκπαιδευτικών εργαστηρίων και η έκκληση να σταματήσουμε να χρησιμοποιούμε εκφράσεις όπως «προσφυγική κρίση», ενώ στην ουσία πρόκειται για κρίση πολιτικής, ακουγόταν σε όλες τις συναντήσεις και εκδηλώσεις.
Μια συνεδρίαση μεταξύ δημάρχων και δήμων πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή το βράδυ, στο κλείσιμο της πρώτης μέρας. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες ήταν οι συμμετοχές των εκλεγμένων αντιπροσώπων του Ποτσάλο και της Βεντιμίλια. Οι δυο πόλεις, στην ιταλική παραμεθόριο, διαχειρίζονται τη μετανάστευση με τελείως διαφορετικό τρόπο. Από τη μια, το Ποτσάλο υποδέχεται μετανάστες και πρόσφυγες αμέσως μετά το επικίνδυνο ταξίδι τους στη Μεσόγειο και, από την άλλη, η Βεντιμίλια είναι ένα από τα πρώτα μέρη που «διαχειρίζονται» τα εσωτερικά σύνορα της ΕΕ, το οποίο σημαίνει ότι τα κρατούν κλειστά σε μετανάστες και πρόσφυγες. Μετά το κλείσιμο του διαδρόμου των Βαλκανίων, ο ιταλικός Βορράς γίνεται το επόμενο περιφραγμένο σύνορο, με τις σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις Γαλλίας και Αυστρίας να κλείνουν τα σύνορά τους στις μεταναστευτικές ροές. Αυτό συνιστά ειρωνεία, ενδεικτική της εποχής μας, η οποία χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων να ανακόψουν την άνοδο της άκρας δεξιάς, προδίδοντας τις αρχές και την ιστορία τους.
Η διεθνής συνάντηση «Η μετανάστευση στην καρδιά της ευρωπαϊκής και μεσογειακής κρίσης» είχε τέσσερις θεματικές συνεδριάσεις:
1. Η μετανάστευση και η περιοχή της Μεσογείου: η προσέγγιση των χότσποτ και η διαχείριση των συνόρων
2. Η στήριξη των δημοκρατικών διαδικασιών στην περιοχή: μια εναλλακτική πρόταση στην κατάσταση έκτακτης ανάγκης
3. Ασύμμετροι πόλεμοι στο μεσογειακό πλαίσιο
4. Ελευθερία, κουλτούρα και δικαιώματα: συνάντηση ή ρήξη πολιτισμών;
Η δεύτερη συνεδρίαση διοργανώθηκε από το transform! europe και επικεντρώθηκε στις δημοκρατικές διαδικασίες στην περιοχή, σε ενδεχόμενες εναλλακτικές προτάσεις στην εφαρμοζόμενη κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Ο ρόλος του transform! σε όλες τις συζητήσεις ήταν να δημιουργήσει ένα χώρο σύγκλισης και ενίσχυσης των διεθνών φορέων και να προλειάνει το έδαφος για τον πολιτικό διάλογο και την εξεύρεση κοινών πολιτικών λύσεων.
Στα διεθνή πάνελ, οι ομιλητές/τριες κυρίως από τον αποκαλούμενο ευρωπαϊκό και μεσογειακό Νότο, παρουσίασαν αναλύσεις της τοπικής πραγματικότητας, με στόχο τη συγκρότηση παμμεσογειακών συμμαχιών και την επίτευξη της συνεργασίας σε πολιτικό επίπεδο.
Οι πολιτικές και οικονομικές κρίσεις της περιοχής είναι πολυμορφικές, είναι όμως απόρροια των ίδιων αντιδημοκρατικών και νεοφιλελεύθερων πολιτικών που, τελικά, οδηγούν στην αποσταθεροποίηση και –για πολλές χώρες- στη μαζική μετανάστευση. Ο πόλεμος, η φτώχια, ο αυταρχισμός και η έλλειψη προοπτικής για τη νέα γενιά πρέπει να αντιμετωπιστούν με πολιτικές λύσεις. Πρέπει να σχεδιαστούν κοινές στρατηγικές και δράσεις, προκειμένου να προστατευθεί και να βελτιωθεί η διεθνής νομοθεσία για τα ανθρώπινα δικαιώματα που τα κέντρα αποφάσεων αγνοούν επικίνδυνα στις μέρες μας.
Αποτέλεσε κοινό τόπο μεταξύ των ομιλητών/τριών ότι η μετάβαση στη δημοκρατία απαιτεί χρόνο και δεν μεταφράζεται αναγκαστικά σε γρήγορες αλλαγές στις πολιτικές των θεσμών, αλλά βρίσκει γόνιμο έδαφος και έκφραση κυρίως στην κοινωνία των πολιτών. Ως εκ τούτου, η πολυεπίπεδη συνεργασία και η σύσφιξη της επικοινωνίας και των ανταλλαγών μεταξύ των κοινωνικών κινημάτων και των κοινωνικών οργανώσεων της περιοχής, είναι θεμελιώδους σημασίας και πρέπει να ενισχυθούν, προκειμένου να δημιουργηθούν ευρύτερες συμμαχίες οι οποίες θα αποτελέσουν, μακροπρόθεσμα, τη βάση ενός ισχυρού δημοκρατικού μετώπου.
Η τρέχουσα ευρωπαϊκή πολιτική και οι πολιτικές που εφαρμόζονται δέχτηκαν σκληρή κριτική. Σχολιάστηκε η έλλειψη πολιτικών για μια πραγματικά βιώσιμη, δημοκρατική και προοδευτική ανάπτυξη, όσον αφορά και το Νότο και το Βορρά της Μεσογείου. Κριτική δέχτηκαν και οι μεταναστευτικές πολιτικές της ΕΕ, γιατί επιδιώκουν μόνο την ασφαλειοποίηση των συνόρων και τη μεταφορά των ευθυνών της ΕΕ, για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες, στις χώρες της περιφέρειας.
Ειδικότερα, ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως του τέταρτου μεγαλύτερου εξαγωγέα όπλων στη Μέση Ανατολή και η στήριξη και νομιμοποίηση εκ μέρους της καθαρά αυταρχικών καθεστώτων, όπως της κυβέρνησης Ερντογάν στην Τουρκία ή εκείνης του Αμπτάλ Φατάχ-ας-Σίσι στην Αίγυπτο, καθώς και οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές, είναι τα πρώτα ζητήματα που θα πρέπει να πολεμήσουμε μέσω της κοινής δράσης.
Παράλληλα, η κλιματική αλλαγή αναμένεται να αποτελέσει την κύρια αιτία μετανάστευσης και αποπληθυσμού τα επόμενα χρόνια. Είναι, επομένως, ανάγκη να δοθεί έμφαση στον αγώνα για ένα βιώσιμο σύστημα και για την κλιματική δικαιοσύνη.
Σε αυτό το πλαίσιο, θα μπορούσαμε να οργανώνουμε συζητήσεις με αντικείμενο τη σύγκλιση σε αποκεντρωμένες εκδηλώσεις, όπως το Διεθνές Αντιμιλιταριστικό Φόρουμ που θα πραγματοποιηθεί τον Οκτώβριο του 2016 στη Βηρυτό και η Σύνοδος των Λαών (Peoples’ Summit) που θα γίνει στο Μαρόκο, το Νοέμβριο του 2016 (να επιβεβαιωθεί) κατά τη διάρκεια του COP22, που θα πραγματοποιηθεί στην ίδια πόλη.
Οι παρεμβάσεις των συνδικαλιστών και από τις δυο όχθες έριξαν φως στην κατάσταση που επικρατεί στην οργανωμένη εργασία στην Ευρώπη, μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από διαιρέσεις μεταξύ Βορρά και Νότου. Οι συνδικαλιστές πρότειναν να μεταφερθεί το φεστιβάλ σε ένα σημείο που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως νέο πολιτικό υποκείμενο. Οι διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στις συνδικαλιστικές στρατηγικές λόγω της εκάστοτε εθνικής πολιτικής πραγματικότητας βαθαίνουν, εξαιτίας των ηγεμονικών νεοφιλελεύθερων πολιτικών.
Συγκινηθήκαμε από την παρέμβαση των συντρόφων/ισσών από το Κουρδιστάν που ήταν παρόντες/ούσες και μίλησαν για την κατάσταση στη Ροζάβα και τις υπόλοιπες κουρδικές περιοχές, καθώς και για την τουρκική επίθεση, τις εμπειρίες αυτοδιοίκησης και τον κεντρικό ρόλο των γυναικών σε όλα τα επίπεδα του αγώνα, ρόλο ο οποίος ενισχύεται από μείζονες προσπάθειες για δομική ισότητα.
Οι συνεδριάσεις τελείωσαν με μια κοινή διεθνή συνέλευση. Η διασύνδεση των αγώνων της περιοχής και άρα, η δημιουργία μόνιμων δομών συνεργασίας και ανταλλαγών θα μπορούσε να εξελιχθεί σε ένα κοινό πολιτικό μεσογειακό σχέδιο και, τελικά, σε ένα συλλογικό πολιτικό φορέα.
Στο πνεύμα της «Σαμπίρ», μιας γλώσσας συνεργασίας και ποικιλομορφίας που μιλιόταν στα περισσότερα μέρη της Μεσογείου, η συνέλευση εξέφρασε την ανάγκη ύπαρξης μιας lingua franca του αγώνα που θα μας επιτρέπει να δουλεύουμε μαζί. Μιας γλώσσας που ενστερνίζεται και τιμά την πολυπολιτισμικότητά μας, που επικεντρώνεται στην αποδοχή, και όχι στην ένταξη, και που μας κρατά σε κίνηση.